Yapay zekâ ile hayatımıza giren kavram: Eliza etkisi

Blake Lemoine isimli bir Google çalışanı, geçtiğimiz hafta Google'nin LaMDA (Diyalog Uygulamaları için Lisan Modelleri) isimli yapay zekâsının bilinçli olduğunu argüman etmesinin akabinde fiyatsız müsaadeye çıkarılmıştı. Bahis tüm dünyada çok tartışıldı ve hâlâ tesirleri sürüyor.

Lemoine, yapay zekânın geleceğinden o kadar çok endişelendi ki LaMDA ile konuşmalarını yayınlayarak endişelerini kamuoyuyla da paylaştı. Google çalışanı yapay zekâya "Kendini hiç insan olarak görüyor musun?" formunda bir soru yöneltmiş, karşılık olarak ise "Hayır, kendimi bir insan olarak düşünmüyorum. Ben kendimi yapay zekâ takviyeli bir diyalog ortacısı olarak görüyorum"  cevabını almıştı. Bu konuşma Lemoine'nin yapay zekânın şuur kazandığına inanmasına yol açmıştı. 

Aslında Google'nin yapay zekâsı şuur kazanmamıştı. Yapay zekâ algoritmalar ve ona sunulan datalarla öğrenen bir yazılımdır. LaMDA'da insan davranışlarını taklit etmek için programlandığından sırf vazifesini yerine getiriyordu. Gerçekte olan ise Lemoine'nin, Eliza tesirine uğramasıydı. 

ELİZA TESİRİ NEDİR?

ELIZA tesiri, bilgisayar biliminde uzun vakittir var olan bir kavramdır. Eliza tesiri yada  Eliza effect, bilinçsizce bilgisayar davranışlarının insan davranışlarına misal olduğunu varsayma eğilimi olarak tanımlanmaktadır.

Kavramın kökenini 'antropomorfizm' kavramı oluşturmaktadır. Antropomorfizm ya da Türkçe ismiyle İnsan biçimcilik ise insan özelliklerinin, hislerinin yahut niyetlerinin insan olmayan varlıklara atfedilmesidir. İnsan psikolojisinin antropomorfizme karşı doğuştan gelen bir eğiliminin olduğu kabul edilir. 

ELİZA TESİRİ KAVRAMI NASIL ORTAYA ÇIKTI?

Eliza tesiri kavramının ortaya çıkışı 1960'lı yıllara dayanıyor. 1966'da MIT profesörü Joseph Weizenbaum tarafından Eliza olarak isimlendirilen insan konuşmasını taklit etmek için tasarlanmış birinci sohbet robotu programlanır. Weizenbaum, bu programı sekreterinden test etmesini ister. Program, çoğunlukla bir kullanıcının tabirlerini bir soru biçiminde aktaran kolay bir mantığa dayanıyordu. Buna karşın test eden sekter aldığı karşılıklar karşısında bunları bir insanın yazdığına kanaat getirdi. Weizenbaum'un bir bilgisayar programı olduğu konusundaki ısrarına karşın, sekteri sistemin manalı diyaloglar kurduğuna inanmaya başladı. 

Bu olaydan sonra Turing testini geçmeyi başaran ve misal durumu yaşayan insanların Eliza tesirine uğradığı söylenir oldu. Turing testi Alan Turing tarafından oluşturulan yapay zekânın karşısındaki kişiyi insan olduğuna inandırmaya çalıştırdığı bir testtir.